Tefsir Literatürü Işığında İsrâ Olayından Önce Nâzil Olan Sûrelerde Namaz

Namazın Mekke’de sabah ve akşam olmak üzere ikişer rekât kılındığına daha sonraları beş vakte çıkarıldığına dair hadis kitaplarında pek çok rivâyet bulunmaktadır. Genel kabul vakit namazın Mi‘rac hadisesini anlatan dikkate alınarak Mi‘rac’dan sonra farz kılındığı yönündedir. Bununla beraber ne zaman başladığı hususunda müfessirler arasında ihtilaflar Nüzûl tertiplerine göre İsrâ’dan önce nâzil olan Fâtiha, ‘Alak, Müzzemmil, Müddessir, ‘Alâ, Tîn, ‘Asr, Kevser, Necm, Mâ‘ûn, ‘Araf, Cin, Furkân, Fâtır, Meryem, Şu‘ara Neml Sûrelerinde namaz ibâdeti zikredilmesine rağmen bu sûrelerde vakitleri konusunda doğrudan bir kelime bulunmamaktadır. Sadece bazı ‘Asr sûresindeki “asr” kelimesini ikindi namazı vakti olarak yorumlamışlardır.Namazın mi yoksa mı konusundaki ihtilaflar, nüzûl İsrâ sûresinden muhtevasında namaza işaret eden Kâf 39-40 Tâhâ 130. âyetlerinin tefsiri bağlamında şekillenmektedir. Müfessirler arasındaki ihtilafın çıkış noktası âyetlerde geçen “سَبِّحْ / tesbîh et” fiiline dayanmaktadır. Zîra fiili müfessirlerin kısmı “صَلِّ kıl” tefsir ederken da normal “zikir tesbîh” yorumlamıştır. Bu bağlamda Mukâtil b. Süleymân, Süfyân es-Sevrî, Taberî, İbn Ebî Hâtim, Semerkandî, Zemenîn, Sa‘lebî, Mâverdî, Vâhidî, Sem‘ânî, ‘Atiyye, Zemahşerî, Râzi, Beydâvî gibi âyetlerinde emrini şeklinde etmişlerdir. müfessirlerden Kur’ân’ı baştan sona Süleymân’ın âyetlerdeki “namaz anlamı vermiş olması değer husustur.Yine farklılıklarla “قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ güneş doğmadan önce” ifadesini “sabah namazı”; “وَقَبْلَ الْغُرُوبِ batmadan “öğle namazları” “وَمِنَ اللَّيْلِ gece saatlerinde” de “akşam yatsı açıklamışlardır. İzzet Derveze Hz. Osmân’ın tertibini esas alarak telif ettiği et-Tefsîru’l-Hadîs adlı eserinde zikredilen yorumları üzerinden görüş belirtmiştir. Ona iddianın temeli; özünde olduğu düşüncesinden hareketle âyette ifade edilen vakitlerini yorumlamalarıdır. Dolayısıyla ona kılmak Allah’ı etmekle aynı anlama gelmektedir. Ancak iddia, hadisesiyle çeliştiği için âlimler tarafından görmediği tam açıklığa kavuşmuş değildir.Söz konusu ihtilafa sebep başka husus Tâhâ’dan 50. sırada sûresinin 78. âyetinde öğle, ikindi, akşam, namazları yorumlanan أَقِمِ الصَّلَاةَ لِدُلُوكِ إِلَى غَسَقِ وَقُرْآَنَ الْفَجْرِ “Güneşin zevalinden gecenin karanlığına kadar kıl. Bir namazını ifadesidir. sûrelerindeki emri karîne edilirken buna mukâbil “أَقِمِ açık şekilde etmektedir. Şunu etmek gerekir ki makalenin boyutunu aşacak nitelikte genişliğe sahiptir. Zira konunun Kur’ân tefsirlerin yanı sıra siyerle ilişkisi makalede İsrâ'dan vakitlerine kelimeler üzerinde durulacaktır.